Tajwańskie święto zmarłych – Dzień Zamiatania Grobów

W kulturze europejskiej święto zmarłych jednoznacznie kojarzy się z jesienią. Czy to Wszystkich Świętych, czy wywodzące się z tradycji celtyckiej Halloween, czy stare słowiańskie Dziady jesienne, wszystkie z tych świąt przypadają na październik i listopad. Ale są miejsca na świecie, gdzie święto to przypada na wiosnę a obchodzi się je zupełnie inaczej niż w Europie. Dziś przenosimy się na Tajwan.

Na Tajwanie religią dominującą jest taoizm oraz buddyzm, choć w pewnym momencie religie te tak się przeniknęły, że często nawet Tajwańczycy mają problem z ich rozróżnieniem. Obchodzone w dzisiejszych czasach święto zmarłych wywodzi się jeszcze ze starożytnych Chin i w tej samej formie obchodzą je zarówno wyznawcy taoizmu jak i buddyzmu, mimo, iż samo święto jest tradycją spoza religii. Istnieją opinie, które mówią, że dla Tajwańczyków wiara w duchy przodków jest ważniejsza od taoizmu i buddyzmu. Z moich obserwacji wynika jednak, że wiara w przodków połączyła się z wierzeniami taoistycznymi i buddyjskimi i w tej chwili stanowi ich integralną część.

Geneza

Święto Zmarłych na Tajwanie nosi nazwę „Dzień Zamiatania Grobów” (chiń.fon. Qing Mingjie, ang. Tomb Sweeping Day). W kronikach dziejów najprawdopodobniej nie zachowały się żadne źródła, które mogłyby z całą pewnością potwierdzić skąd wzięło się owo święto. Oto kilka legend, które pojawiają się najczęściej wśród podań historycznych.

Jedna z historii mówi, że w 655 p.n.e. niejaki książę Wen udał się na wygnanie, aby nie utracić korony, gdy w państwie wybuchły zamieszki. Podczas wygnania książę został uratowany przed śmiercią głodową przez lojalnego mężczyznę imieniem Jie Zitui, który nakarmił go zupą zrobioną z mięsa ze swojej własnej nogi. Gdy książę został przywrócony na tron ​​dziewiętnaście lat później, przypomniał sobie o Jie Zitui i natychmiast wysłał swoich strażników, aby go odnaleźli i odpłacili za jego poświęcenie. Jie Zitui wraz z matką już dawno przenieśli się do innej części góry, na której mieszkali 19 lat wcześniej i nie można ich było znaleźć. Sfrustrowany książę Wen nakazał podpalenie góry, aby zmusić Jie Zutui do zejścia w dół. Po pożarze strażnicy królewscy odkryli śmierć Jie Zitui i jego matki. Aby upamiętnić Jie, książę Wen ogłosił, że dzień ten stanie się Dniem Zamiatania Grobów i w tym dniu będzie można jeść tylko zimne potrawy (Święto Hanshi). Ta tradycja jest podtrzymywana do dziś.

Inna historia mówi, że kiedy książę Wen wrócił na górę rok po pożarze, aby oddać hołd Jie Zitui, zobaczył wierzby wyrastające ze spalonej ziemi. Po ujrzeniu tego cudownego widoku poinstruował, że dzień po Dniu Zamiatania Grobów ma przypadać Święto Qingming – święto wiosny. Później Dzień Zamiatania Grobów i Festiwal Qingming zostały połączone w jedno.

Jeszcze inna historia mówi, że Dzień Zamiatania Grobów z czasów dynastii Tang związał się z Festiwalem Qingming, ponieważ cesarz Xuanzong był zły, że jego poddani spędzali zbyt mało czasu na wykonywaniu swoich obowiązków, a zamiast tego spędzali cały swój czas na modlitwie i planowaniu rytuałów pamięci ku czci zmarłych, dlatego ograniczył liczbę rytuałów do tylko jednego dnia nabożeństwa: Dnia Zamiatania Grobów.

Przodkowie w kulturze tajwańskiej

Wiara w duchy przodków jest głęboko zakorzeniona w tajwańskiej kulturze. W wielu domach wydziela się specjalne miejsce, gdzie stawia się ołtarz ku pamięci przodków oraz czci bogów. Na takich domowych ołtarzach codziennie należy zapalić kadzidła oraz położyć owoce, które są ofiarą dla przodków. Święto Zamiatania Grobów jest zaś najważniejszym dniem, w którym przodkowie są wspominani.

Tajwańskie rodziny są mocno ze sobą zżyte i rozbudowane, a trzypokoleniowe domy ciągle istnieją i nic nie wskazuje na to, by ta tradycja miała się zmienić. Starsze pokolenie ma obowiązek pomagania młodszemu, wspierania, często rodzice wybierają kierunek studiów dla dziecka. Członkowie rodzin są sobie naprawdę bliscy, bowiem nierzadko całe życie spędzają razem, pod jednym dachem. Tajwańczycy wierzą, że po śmierci duchy przodków nadal mają duży wpływ na ich życie, dlatego kult przodków jest tak ważną i głęboko zakorzenioną tradycją, każdy chce błogosławieństwa, nikt nie chce mierzyć się z gniewem duchów. To właśnie kult przodków sprawił, że chrześcijaństwo, mimo wielu misji i prób chrystianizacji, nieomal zupełnie się na Tajwanie nie przyjęło. Stało się tak dlatego, że chrześcijaństwo kłóci się z lokalnymi wierzeniami.

Kluczowym punktem kultu przodków jest to, że żyjący potomkowie zapewniają zmarłym środki na szczęśliwą egzystencję w życiu pozagrobowym. Przodkowie są kochani, ale należy też się ich trochę obawiać; jeśli są zaniedbywani przez swoich synów lub wnuków (oczekuje się, że córki wyjdą za mąż i będą składać ofiary przodkom mężów), mogą celowo skrzywdzić swoich potomków.

Jak wygląda Święto Zamiatania Grobów

Qing Mingjie jest obchodzone 15 dni po przesileniu wiosennym lub 107 dni po dniu rozpoczęcia zimy. W naszym kalendarzu zazwyczaj jest to 4,5 lub 6 kwietnia. W ten dzień całe rodziny spotykają się i jadą razem na groby. A raczej – do miejsc pochówku. Kiedyś każda rodzina posiadała rodzinny grobowiec, w którym składano ciała zmarłych, jednak z powodu niewystarczającej ilości miejsca, rząd zakazał budowania tego typu grobowców. W tej chwili praktykowane są dwie formy pochówku.

Pierwsza forma to kremacja, prochy po skremowaniu wkłada się do urny, na którą nakleja się zdjęcie osoby do której prochy należą, a następnie umieszcza w kolumbarium. Drugą formą pochówku jest tymczasowy pochówek w grobie, by po upływie siedmiu lat ekshumować szkielet zmarłego i wsadzić kości do specjalnej wazy, przypominającej urnę, jednakże mającej dwu-trzykrotnie większy rozmiar. Taką wazę również umieszcza się w kolumbarium.

Kolumbaria są nieraz ogromne. Jedno z tych, które ja odwiedziłem, miało 13 pięter, a na każdym piętrze znajdowało się ponad dwa tysiące urn. Przyjeżdżając tutaj w odwiedziny do zmarłych, Tajwańczycy przywożą jedzenie, którym chcą podzielić się ze zmarłymi. Najczęściej są to owoce, choć zdarza się, że przynoszone są również lokalne potrawy. Jedzenie kładzie się na wielkim stole ofiarnym przed posągiem któregoś z wielu taoistycznych bogów, następnie po zakończonej modlitwie pomiędzy dary dla przodków wkłada się zapalone kadzidła. Wtedy rodziny ruszają do urn bliskich, gdzie ich wspominają, modlą się przy nich bądź proszą o błogosławieństwo. Następnie wraca się do ofiarnych stołów i czeka, aż kadzidło dopali się co najmniej do połowy. Wtedy można zabrać ofiary z powrotem do domu i je zjeść – symbolizuje to wspólny posiłek z tymi, którzy już odeszli.

Dodatkowo – w odwiedziny do zmarłych przynosi się tak zwane „pieniądze duchów”. Jest to złoty papier, który trzeba spalić (najczęściej przed kolumbariami są do tego przygotowane specjalne piece). Spalenie tych „pieniędzy” symbolizuje przesłanie ich do świata zmarłych. Dawno temu paliło się więcej przedmiotów, a z tego co udało mi się dowiedzieć, w skrajnych przypadkach były to nawet meble, które bliscy chcieli podarować zmarłym.

Co jeszcze trzeba wiedzieć

Duchy są bardzo ważnym elementem tajwańskiej tradycji, a podczas Święta Zamiatania Grobów trzeba być bardzo ostrożnym, obcując z nimi. Ważne, żeby ubrać się w neutralne kolory odwiedzając przodków, jaskrawe kolory mają przyciągać duchy które mogą razem z nami zawędrować do domu. Jeśli podejrzewa się, że „uczepił” się nas jakiś duch, należy przejść nad małym ogniskiem. Można również wrócić do domu i wykąpać się w wodzie pełnej liści pomelo.

Tajwańczycy wierzą również, że kobiety w ciąży, starcy oraz małe dzieci nie powinny odwiedzać zmarłych, ponieważ takie osoby są szczególnie podatne na działanie duchów. W pobliżu cmentarzy nie wolno również jeść żadnych potraw, bowiem jest to odbierane jako zniewaga wobec przodków.

Osoby, które kilka dni po wizycie na grobach bliskich czują się źle bez wyraźnej przyczyny, najczęściej udają się do mistrza Feng Shui celem oczyszczenia.

Jak widać – nie wszędzie na świecie panują podobne wierzenia, przesądy i obowiązują podobne rytuały. Warto podczas podróży zobaczyć, poznać i zaakceptować odmienności panujące w różnych regionach. Jeśli zaś chodzi o Święto Zamiatania Grobów, to jego najważniejszą funkcją jest zjazd rodzinny, wspólny posiłek i zacieśnienie rodzinnych więzi.